Trên chuyến phi cơ từ TP.HCM bay ra Hà Nội vào những năm 1991, được sắp xếp người theo thứ tự, tôi chợt thấy vị Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngồi hàng ghế trước, tôi đến chào hỏi. Bác nhìn tìm hiểu? Tôi trình bày tên là Trịnh Văn Y - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre đi ra Hà Nội dự họp Quốc Hội (khóa VIII), Bác ra hiệu người cùng đi đổi chổ để tôi ngồi bên, Bác đã hỏi thăm nhiều về tình hình kinh tế, đời sống nhân dân Bến Tre, trọng tâm là cây dừa.
Ảnh lưu niệm cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhân kỳ họp lần thứ 9, Quốc hội khóa VIII (năm 1991).
Sáng ngày sau vào khai mạc kỳ họp lần thứ 9, Quốc hội khóa VIII, tôi gặp lại bác Võ Nguyên Giáp dự họp. Giờ giải lao, bác Giáp tìm tôi, dẫn đi bộ vòng quanh phía sau hội trường Quốc Hội, thân mật nói chuyện về kinh tế dừa. Bác Giáp nói: Bến Tre có diện tích dừa lớn nhất cả nước, cây dừa là cây công nghiệp, qua chế biến sẽ có nhiều sản phẩm quý phục vụ cho xã hội, là "mỏ dầu thực vật lộ thiên quý hiếm". Chúng ta cần quản lý, phát huy tác dụng giá trị từ dừa, hiệu quả càng cao, diện tích trồng dừa sẽ mở rộng, mỏ dầu thực vật ngày càng sung túc, thiết thực góp phần phát triển kinh tế, giải quyết cuộc sống nhân dân.
Nghe Đại tướng Võ Nguyên Giáp dự đoán kinh tế dừa tôi rất phấn khởi, nhìn lại thực trạng thời điểm này: Bến Tre có khoảng 47.000 ha trồng dừa, một số cơ sở chế biến dầu thô, than thiêu kết, chỉ xơ dừa, kẹo dừa, mứt dừa, sản phẩm thô tiêu thụ bị ứ đọng. Lãnh đạo tỉnh phấn đấu khai thác thị trường để nhập thiết bị hiện đại như: thiết bị ETP ép dầu của Đức, thiết bị trích ly dầu của Ấn Độ, trường Đại học Bách Khoa Hà Nội thí điểm đầu tư xây cơ sở than hoạt tính (từ nguyên liệu than gáo dừa)… nhưng các sản phẩm chỉ tiêu thụ chủ yếu thị trường nội địa, tiêu thụ chậm, người trồng dừa kinh tế đời sống còn khó khăn, một số hộ dân đốn dừa (trồng nhãn, trồng cây có múi), rồi trở lại trồng dừa phải mất 3-4 năm sau mới có thu hoạch trở lại. Kinh tế, đời sống đã khó khăn lại càng khó khăn hơn.
Năm 2018, theo số liệu của Sở Công Thương, toàn tỉnh có trên 71.000 ha dừa, chiếm trên 42% tổng diện tích dừa cả nước, năng suất đạt khoảng 9.000 trái/ha, từ nguyên liệu dừa được sản xuất, chế biến hàng trăm sản phẩm có giá trị cao, cung ứng cho nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu như: các loại dầu dừa, mỹ phẩm, nước uống đóng hộp, đóng lon, cơm dừa nạo sấy, sữa dừa, bột sữa dừa, kẹo dừa, chỉ xơ dừa, mụn dừa, than thiêu kết, các mặt hàng thủ công mỹ nghệ (từ vẻ dừa, cọng dừa, gáo dừa, thân cây dừa…) rất hấp dẫn.
Sức sống mãnh liệt của cây dừa sau bão số 9 năm 2006.
Đi vào nông thôn, vùng dừa 3 Lương (Lương Phú, Lương Hòa, Lương Quới), dừa 3 Châu (Châu Phú, Châu Thới, Châu Bình) liền vùng 2 bên tỉnh lộ 885 có tiếng là vùng dừa tốt, trong chiến tranh chống Mỹ cứu nước bị bom đạn và chất độc hóa học tàn phá, nay được khôi phục đa số trồng lại mới giống dừa được chọn lựa sai trái. Cống đập Ba Lai đã cải tạo vùng đất ven sông Ba Lai thêm phì nhiêu; vườn dừa các xã Phú Vang, Thới Lai, Châu Hưng, Long Hòa (Bình Đại); Hữu Định, Phước Thạnh, Tam Phước (Châu Thành) dừa rất xanh tươi. Đặc biệt xã Châu Bình, "rừng chà là gai" được cải tạo chuyển thành rừng dừa rất sung túc. Vườn dừa cặp 2 bên sông Hàm Luông; Hưng Nhượng, Hưng Lễ, Thạnh Phú Đông, Phước Long, Sơn Phú (huyện Giồng Trôm), các vườn dừa xã Định Thủy, Phước Hiệp (huyện Mỏ Cày Nam), vườn dừa xã Tân Thành Bình (huyện Mỏ Cày Bắc) vẫn xanh tươi, nhiều vườn dừa được trồng xen, nuôi xen rất hiệu quả. Ven sông Cổ Chiên như xã Hòa Lợi, xã Thới Thạnh (huyện Thạnh Phú) vườn dừa ở độ tuổi 15-20 năm xanh tươi hoằn trái.
Phát huy lợi thế đường thủy và giao thông đường bộ được nâng cấp mở rộng xe 4 bánh, xe công nông, xe tải nhỏ, xe hoa lâm vào nông thôn rọp mát bóng dừa, các cơ sở sản xuất dừa ba da, cơm dừa nạo sấy, mứt dừa, than thiêu kết, vỏ dừa, chỉ xơ dừa, đan lưới, dệt thảm từ chỉ xơ dừa, đan giỏ cọng dừa, mụn dừa đóng kiện, các cơ sở cưa xẻ gỗ dừa, cơ sở mộc, thủ công mỹ nghệ từ dừa…ven lộ, ven sông thuận lợi cho chuyên chở hàng hóa ra các kho bãi, tái chế tiêu thụ và xuất khẩu làm cho nông thôn ngày càng khởi sắc. Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh đã hình thành một số nhà máy chế biến dừa rất hiện đại như Công ty TNHH sản xuất thương mại xuất nhập khẩu Dừa Việt, thu hút dừa nguyên liệu sản xuất chế biến ngày đêm ra các sản phẩm, tinh chế nước dừa uống đóng hộp, đóng lon, cơm dừa nạo sấy, sữa dừa, bột dừa, tinh chế các loại dầu dừa mỹ phẩm và tiêu dùng. Công ty TNHH sản xuất thương mại xuất nhập khẩu Dừa Việt nhập thiết bị hiện đại, đang xây dựng nhà máy sản xuất từ nguyên liệu dừa và nhiều đơn vị, doanh nghiệp đã và đang hoạt động sẽ thu hút lượng dừa khá lớn.
Theo thống kê, các sản phẩm từ dừa được xuất khẩu năm 2018 ước khoảng 215 triệu USD, chiếm 22,40% tổng kim ngạch xuất khẩu của tỉnh. Tính chuổi giá trị dừa ở Bến Tre đem lại hiệu quả kinh tế rất lớn. Tuy nhiên, thực trạng đời sống nông dân trồng dừa vẫn còn rất khó khăn và chịu nhiều thiệt thòi, (dừa rớt giá, khoảng 20.000 đến 30.000đ/ chục 12 trái), chỉ những vườn dừa có hợp đồng với các cơ sở sản xuất, chế biến sản phẩm thì được thu mua giá khoảng 50 đến 60 ngàn đồng/chục 12 trái.
Thiết nghĩ, người dân trồng dừa cần suy nghĩ và thay đổi tập quán sản xuất riêng lẻ, lạc hậu. Cần tham gia và phát huy chuỗi giá trị của cây dừa, qua hình thức hợp đồng với các nhà máy sản xuất, chế biến hiện đại hoặc tham gia các Tổ hợp tác, Hợp tác xã sản xuất, nhằm tạo nên vùng nguyên liệu rộng lớn, sản xuất theo quy trình sạch, an toàn, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu và đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới, góp phần tăng giá trị cây dừa, tăng thu nhập cho người trồng dừa, kinh tế đời sống được nâng lên.
"Dừa là mỏ dầu lộ thiên, có kế hoạch khai thác, đầu tư, bồi dưỡng, mỏ dầu ngày càng sung túc". Nhiều năm trôi qua đã minh chứng rõ nét nhận định của bác Võ Nguyên Giáp về tiềm năng kinh tế dừa Bến Tre vẫn còn nguyên giá trị.
